Jaka stal na nóż składany? Przewodnik po najlepszych gatunkach

Jak wybrać stal na folder? 

Kiedy mówimy o tym co charakteryzuje najlepszy nóż składany z pewnością wymienimy takie parametry jak pewny mechanizm blokady, wytrzymałe łożyska, czy geometria ostrza, jednak każdy nóż folder premium musi mieć ostrze z możliwie najwytrzymalszej stali do zadania. Dobór odpowiedniej stali na nóż składany to klucz do wyboru narzędzia, które będzie służyło przez lata. Stal decyduje nie tylko o wytrzymałości ostrza, ale także o łatwości ostrzenia, odporności na korozję oraz zachowaniu ostrości w długim okresie użytkowania. Przyjrzyjmy się najważniejszym parametrom i popularnym gatunkom stali, które są wykorzystywane w nożach najwyższej klasy.

---

Podział stali nożowych. Różne rodzaje stali wykorzystywane w nożach składanych

Zanim przejdziemy do samej stali MagnaCut, warto zrozumieć podstawowe rodzaje stali, które znajdują zastosowanie w produkcji noży składanych:

1. Stale węglowe (niskostopowe) – stale, w których głównym pierwiastkiem oprócz żelaza jest węgiel. charakteryzują się dużą twardością i łatwością ostrzenia, ale są podatne na korozję i szybciej tracą ostrość ze względu na brak trudnościeralnych dodatków stopowych. Zwykle zawierają węgliki żelaza, czyli cementyt. Wymagają regularnej konserwacji, by nie zardzewiały.

2. Stale stopowe (stale wysokostopowe) – stale, które zawierają różne dodatki stopowe (np. molibden, wanad), które poprawiają ich odporność na zużycie ścierne i korozję, która różni się w zależności od składu. Często oferują najlepsze parametry mechaniczne noża, a ich rdzewność jest dużo mniej uciążliwa od stali węglowych.

3. Stale nierdzewne – to również wysokostopowe stale, jednak o znaczącej ilości chromu w roztworze tworzącym pasywną warstwę ochronną stali. Najczęściej mają dobre trzymanie ostrości, choć węgliki chromu które w nich przeważają nie są aż tak twarde jak węgliki pierwiastków takich jak wanad, niob, czy wolfram, które występują w stalach stopowych. Wyjątkiem jest MagnaCut, stal która łączy posiadanie najtwardszych węglików z doskonałą odpornością na korozję.

---

Najważniejsze parametry stali na nóż składany

Najważniejsze parametry stali na nóż składany to:

1. Trzymanie ostrości – zdolność stali do zachowania krawędzi tnącej przez długi czas. Im lepsze trzymanie ostrości, tym rzadziej trzeba ostrzyć nóż. Wpływa na nią zarówno twardość stali jak i ilość węglików i ich rodzaj. Dodatkowo nie zależy ona jedynie od gatunku stali ale także od geometrii noża. 
2. Udarność (ciągliwość) – odporność stali na uszkodzenia mechaniczne, takie jak pęknięcia czy wykruszenia. Dzięki dobrej udarności nóż może mieć cieńszą geometrię za krawędzią tnącą, co przekłada się na lepszą zdolność cięcia przy zachowaniu wytrzymałości na wykruszenia. Dodatkowo jeśli chcemy uzyskać jak najtwardszy nóż, czyli nóż o twardości 62 HRC i więcej, to zwiększając twardość zwiększamy także kruchość. Jeśli jednak wybierzemy gatunek stali o wysokiej udarności, to ryzyko wykruszeń krawędzi tnącej maleje.
3. Odporność na korozję – szczególnie ważna w nożach użytkowanych w trudnych warunkach, gdzie ostrze narażone jest na wilgoć i inne czynniki atmosferyczne. Korozja oprócz pogorszenia estetyki noża, może również wpłynąć na jego ostrość. Krawędź tnąca ulegając korozji zaokrągla się. Tępienie korozyjne jest zjawiskiem niepożądanym a jednocześnie powszechnym w nożach ze stali węglowej stosowanych w agresywnym chemicznie środowisku. Z tego powodu w scyzorykach zalecane są stale wysokostopowe półnierdzewne, oraz narzędziowe stale nierdzewne.

W drugiej kolejności warto zwrócić uwagę również na:

1. Twardość - odporność na odkształcenia plastyczne, np rolowanie czy zaginanie krawędzi tnącej. W połączeniu ze stalą o dużej udarności możemy otrzymać wysoką stabilność krawędzi tnącej czyli odporność na rolowanie i wykruszanie. Większa twardość noża poprawia również trzymanie ostrości.
2. Łatwość ostrzenia - gatunki trudnościeralne stali dłużej trzeba ostrzyć aby na nowo uzyskać ostry nóż i raczej konieczne jest użycie diamentowych ostrzałek zamiast naturalnych kamieni. Z drugiej strony natomiast kluczowym momentem ostrzenia jest "zdjęcie drutu" (gratu, czy zadziora) i o ile w miększych stalach ostrząc szybko dotrzemy do tego punktu, o tyle sam drut może być łatwiej usunąć przy twardszej stali, gdyż w miększych gatunkach zachowuje on się jak folia i zamiast się oderwać przegina się na prawo i lewo. 

Nie istnieje stal „idealna”, która byłaby najlepsza pod każdym względem. Wybór stali zawsze wiąże się z kompromisem pomiędzy różnymi właściwościami. Niemniej jednak w nożach składanych zalecane są stale jak najbardziej zbalansowane pod kątem udarności, trzymania ostrości, i nierdzewności

---

Stal proszkowa kontra stal tradycyjna: przykład D2 i CPM-D2

Stal tradycyjna uzyskiwana jest przez wytop i odlewanie oraz walcowanie na gorąco. Ma większe ziarna i mniej równomierny rozkład węglików, co może obniżać jej udarność. 

Stal proszkowa tworzona jest z proszku spiekanego pod wysokim ciśnieniem, ogranicza to rozrost ziarna w każdej drobince sproszkowanej stali. Ziarna nie mogą utworzyć większych struktur. Dzięki temu struktura stali jest drobniejsza i bardziej jednorodna, co zapewnia wyższą udarność.

Przykładem, który dobrze ilustruje różnice w technologii produkcji stali, jest stal D2. Występuje ona w dwóch wariantach: tradycyjnej oraz proszkowej CPM-D2 lub D2-PM.

Oba warianty mają ten sam skład chemiczny, co oznacza, że poziom trzymania ostrości i odporności na korozję jest w nich podobny. Jednak dzięki zastosowaniu technologii proszkowej, w której zmniejsza się wielkość ziaren i węglików, stal CPM-D2 oferuje około dwukrotnie wyższą udarność niż jej tradycyjny odpowiednik. Wyższa udarność pozwala na tworzenie cieńszych krawędzi tnących, zwiększając zdolność cięcia i zahartowanie noża na wyższą twardość przy mniejszym ryzyku wykruszenia zwiększając tym samym stabilność krawędzi tnącej.

---

Najlepsze gatunki stali na noże składane

1. MagnaCut

To jeden z najnowszych przełomów w technologii stali, łączący doskonałe trzymanie ostrości, wysoką odporność na korozję i znakomitą udarność. To stal tak wyjątkowa, że poświęcimy jej cały osobny artykuł. 

2. Elmax

Stal proszkowa produkowana przez szwedzką firmę Uddeholm. Łączy wysoką odporność na ścieranie z dobrą udarnością i wysoką odpornością na korozję. Dzięki równowadze tych cech jest często wybierana do noży składanych premium oraz ostrzy przeznaczonych do intensywnego użytkowania. Mimo dobrych parametrów nie jest też aż tak droga jak inne nierdzewne stale proszkowe. Podobna do stali S45VN

3. M390 i M398

Te dwa gatunki stali proszkowej są często wybierane do noży premium. Oferują znakomite trzymanie ostrości dzięki wysokiej zawartości węglików i bardzo dobrej odporności na korozję.

• M390 jest bardziej uniwersalna dzięki większej udarności.
• M398 cechuje się jeszcze lepszym trzymaniem ostrości, ale kosztem nieco większej kruchości.

Podobne parametrami będą amerykańskie odpowiedniki takie jak CPM S30-V, S60-V, S90-V, S110V

4. Vanadis 4 Extra

Ta stal proszkowa narzędziowa szwedzkiego producenta Uddeholm wyróżnia się świetnym balansem między udarnością a trzymaniem ostrości uzyskanym dzięki rekordowo twardym węglikom wanadu. Półnierdzewna stal idealna do intensywnego użytkowania, gdzie liczy się wytrzymałość i trwałość ostrza. Vanadis podobnie do stali CPM 4V jest uznawana za najbardziej zbalansowaną stal na nóż do większości zastosowań. 

5. K390

Znana z doskonałego trzymania ostrości i niesamowitej wytrzymałości na ścieranie półnierdzewna stal proszkowa firmy BÖHLER. K390 jest jednak mniej odporna na korozję, co sprawia, że wymaga regularnej pielęgnacji. Bardzo podobna do Vanadis 8 czy CPM 10V.

6. AEB-L

Stal ceniona za świetne właściwości tnące, dzięki rekordowej udarności, a co za tym idzie możliwości uzyskania bardzo cienkiej krawędzi tnącej. Ma takżę bardzo dobrą odporność na korozję. Noże o wysokiej udarności przy dużej twardości oferują także świetną stabilność krawędzi tnącej. Odpowiednikiem stali jest 13C26 a także podobna parametrami jest do 14C28N.

7. N690

Austriacka stal nierdzewna o wysokiej odporności na korozję i łatwości ostrzenia. Jest często stosowana w nożach składanych dzięki dość dobremu trzymaniiu ostrości, dzięki wysokiej zawartości węglików chromu. Jest chętnie wybierana również dzięki przystępnej cenie jak na oferowane osiągi. Parametrami podobna do japońskiej stali VG10.

8. D2

Klasyczna, narzędziowa stal półnierdzewna, znana z całkiem dobrej odporności na ścieranie. Od wielu lat stosowana zarówno w nożach terenowych, kuchennych i folderach ale także w przemyśle narzędziowym, gdzie jest lepiej znana pod nazwą NC11LV. Sprawdza się w nożach codziennego użytku, ale wymaga większej dbałości w wilgotnym środowisku. Produkowana jest również przez firmę Böhler pod nazwą K110.

---

Dlaczego warto wybrać stal o dobrej udarności w nożach składanych ?

Stal o wysokiej udarności pozwala na tworzenie ostrzy o cienkiej geometrii za krawędzią tnącą, co znacząco poprawia zdolność cięcia. Jednocześnie zmniejsza ryzyko wykruszenia ostrza, nawet przy intensywnym użytkowaniu. Dodatkowo, wysoka udarność umożliwia hartowanie stali na wyższą twardość bez zwiększenia ryzyka pęknięć. 

---

Podsumowanie

Wybór stali na nóż składany powinien zależeć od indywidualnych potrzeb użytkownika i sposobu użytkowania. Gatunki takie jak MagnaCut, Vanadis 4 Extra, K390, AEB-L, Elmax, M390 czy M398 oferują wyjątkowe właściwości, które spełnią oczekiwania nawet najbardziej wymagających klientów. Jeśli jednak zależy na nieco bardziej budżetowych opcjach, stale takie jak N690, D2 czy A8 mod nadal pozostają świetnym wyborem.

Niezależnie od wyboru, dobrze dobrana stal to podstawa noża, który nie tylko dobrze wygląda, ale przede wszystkim sprawdza się w praktyce, co oznacza że jego ostrze wytrzyma duże obciążenia a krawędź tnąca będzie długo ostra jak brzytwa.